«Η Πάτρα στην Κατοχή και στην Αντίσταση» έκδοση 3η

ΕΝΑ ΑΝΕΚΤΙΜΗΤΟ ΕΡΓΟ  ΠΟΥ ΘΑ ΚΟΣΜΗΣΕΙ ΤΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΣΑΣ

ΦΩΝΑΖΕΙ ΕΝΑΣ: «Σαν να άκουσα μέσα στο γραφείο αλυσίδες». «Σε λίγο θα βγει ο ήλιος» λέει ένας άλλος. 

Ανοίγει επιτέλους η πόρτα και μπαίνουν στην αρχή του θαλάμου ένας αξιωματικός των Ες-Ες, δύο Γερμανοί, ο Λοχίας και ένας διερμηνέας, ο οποίος λέει: 

«Όποιος ακούσει το όνομά του να περάσει μέσα στο γραφείο». Αρχίζουν, απ’ ό,τι θυμάμαι, Γιώργος Μαντέλης, Νίκος Πολυμερόπουλος, Δημήτριος Πολυδωρόπουλος, Χρήστος Πολυδωρόπουλος (πρώτα ξαδέλφια). Μέσα στο γραφείο τρεις-τρεις τους έβαζαν στα χέρια τις αλυσίδες. 

Ενας στη μέση και από δεξιά κι αριστερά τους έδεναν και τους έβαζαν στα φορτηγά με τέντες. 


Εκείνη την ημέρα έφεραν από τα κρατητήρια, τα κεντρικά της Γκεστάπο, έναν ακόμα, τον Κώστα Γαμβέτα, γενικό γραμματέα Πελοποννήσου, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής, γλωσσομαθής, ανωτέρας μόρφωσης. Δεν εκτελέσθηκε όμως ως Κώστας Γαμβέτας, είχε πλαστή ταυτότητα, Δημήτρης Χαφαθέας. Έφυγαν λοιπόν τα φορτηγά, αυτό ήταν. Δεν παίρνουν άλλους. Μπας και ξανάρθουν; 
 

Από ένα μικρό παράθυρο φαινόταν ο τόπος της εκτελέσεως. Είχαν ανοίξει μια τάφρο μεγάλη. Τους οδήγησαν εκεί και ένας αξιωματικός τους λέει διαβάζοντας, ότι «εμείς ήλθαμε σαν φίλοι, εσείς καθημερινά μας σκοτώνετε. Αυτή η απόφαση δεν είναι σημερινή, είναι παλιά. Είχαμε στείλει τα ονόματά σας για αμνηστία στην Μεραρχία. Δυστυχώς δεν έγινε τίποτα, λυπούμαστε αλλά εσείς οι 30 θα εκτελεστείτε. Έχετε να πείτε τίποτα;» 

Και τότε αρχίζει ο Γαμβέτας να τραγουδάει δυνατά, «σε γνωρίζω από την κόψη…». Τον ακούγαμε βουβά. Απόλυτη, νεκρική σιγή. 

Α

ΠΟΤΟΜΑ ΘΟΡΥΒΟΣ, ανοίγει η πόρτα και σπρώχνουν μέσα τον Δημήτρη Πολυδωρόπουλο, μπρούμυτα. Όλοι επάνω του. «Τι έγινε ρε Μήτσο; Πες μας». «Παιδιά, αδέλφια μου, λίγο νερό, πνίγομαι. Αχ τι είδανε τα μάτια μου». Και μας έλεγε αυτά που σας λέγω εγώ. Άξαφνα ξανανοίγει η πόρτα, μπαίνουν οι Γερμανοί. Είχανε κάνει λάθος στο μέτρημα γιατί διάβασαν δυο φορές Πολυδωρόπουλος. Μπερδεύτηκαν, ήταν ξαδέλφια. Τον ξαναπήραν, τον πήγαν στον τόπο και για δεύτερη φορά εκτελέστηκε. Εάν δεν είχε γίνει το λάθος δεν θα ξέραμε αυτές τις λεπτομέρειες της τραγικής αυτής εκτέλεσης. Πού βρέθηκε αυτή η ψυχή; Όλοι σκυμμένοι όταν άκουγαν το όνομά τους έλεγαν, «μην πεις στη μάνα μου ότι εκτελέστηκα» άλλος στην αδελφή, άλλος στη γυναίκα του, τα παιδιά. Όλοι αυτό έλεγαν «μην πείτε τίποτα, πέστε ότι μας πήραν ομήρους εργάτες στη Γερμανία». Και ξαφνικά, όταν έφτασαν μπροστά στο μεγάλο τάφο αλυσοδεμένοι, φούντωσε μέσα τους αυτό που λέγεται ιδέα, πατρίδα. Όχι ορέ, δεν σας φοβόμαστε, είμαστε πατριώτες πολεμιστές για την πατρίδα μας. Ζήτω η Ελλάδα, «σε γνωρίζω από την κόψη του σπαθιού την τρομερή.

(Από την αφήγηση του πρωταντάρτη της Πάτρας Γ. Πορευόπουλου, 

κρατούμενου στις φυλακές Λυμπερόποθυλου). 

ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ ΠΟΥ ΚΑΤΑΓΡΑΦΕΙ ΜΕΡΑ ΠΡΟΣ ΜΕΡΑ ΤΟ ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΑΚΟ ΕΠΟΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΑ

Στις σελίδες του βιβλίου αυτού -που σημείώνει την τρίτη έκδοσή του- θα παρακολουθήσει από κοντά, βήμα προς βήμα, την πορεία ανθρώπων που βρέθηκαν να διαδραματίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στα χρόνια της ναζιστικής κατοχής στην πόλη της Πάτρας, σε μια εποχή που όλα τα πλάκωνε η σκλαβιά.

Γέροντες πια και διάγοντες την όγδοη δεκαετία του βίου τους αισθάνθηκαν την ανάγκη να ανακαλέσουν στην μνήμη τους στιγμές από την κράτησή τους στα σύγχρονα νταχάου της Πάτρας, αλλά και από την ζοφερή πραγματικότητα έξω από αυτά.  

- Το κτίριο των ΕΣ ΕΣ στην οδό Κανακάρη, όπου οι πατριώτες κρατούμενοι υφίσταντο φρικτά βασανιστήρια, και τα σκοτεινά υπόγεια κρατητήριά της όπου κατάληγαν πληγιασμένοι.  

- Οι φυλακές Λυμπερόπουλου επί της οδού Γηροκομείου, όπου οδηγούντο από τους ναζί για να χρησιμοποιηθούν ως όμηροι που θα εκτελούνταν εις αντίποινα του επομένου αντάρτικου σαμποτάζ, μπροστά στην μάντρα του κτήματος Μουρτζούχου, το οποίο συνορεύει με το σημερινό ΚΕΤχ.

- Το μεσαιωνικό διώροφο κτίριο του Μαργαρίτη, στο δεξιό πάνω μέρος της οδού Λόντου, ένας χώρος περίπου μισού στρέμματος που χρησίμευσε για φυλακή από την αρχή του προηγούμενου αιώνα και ετέθη στην διάθεση των ιταλο-γερμανών κατακτητών, στο οποίο ο εξανθηματικός τύφος «έκοβε» καθημερινά τους εξασθενισμένους από πείνα κρατουμένους το καλοκαίρι του 1942, σύμφωνα με τον αείμνηστο πρόεδρο του Δημ. Συμβουλίου του Δήμου Πατρέων Τάκη Σταθάτο και την αφήγηση στον γράφοντα του αείμνηστου Δημ. Τζούτη (Λυκούργου) πολιτικού καθοδηγητή του Α΄ Τάγματος 12^ου Συντάγματος ΕΛΑΣ, που ήσαν κρατούμενοι το 1942 εκεί. Μια αρρώστια που έθεσε σε συναγερμό ακόμη και την ανώτατη ιταλική στρατιωτική διοίκηση υπό τον στρατηγό Τζελόζο, λίγο πριν καταστεί επιδημία.

- Το  κτίριο της Παιδικής Εξοχής, που κτίσθηκε στην περιοχή της Αρόης, πίσω ακριβώς από τον Ι.Ν. Αγ. Κωνσταντίνου το 1940, από το Ταμείο Εκπαιδευτικής Πρόνοιας και τα εγκαίνιά του δεν πρόφθασαν να γίνουν λόγω της κήρυξης του Ελληνοϊταλικού πολέμου. Το οποίο όμως επιτάχθηκε από τους Ιταλούς για να φυλακισθούν οι πρώτοι πατριώτες του αντιφασιστικού αγώνα της Πάτρας. 

Αυτά και άλλα ιστορικά κτίρια που έπεσαν θύμα των ανιστόρητων της πολεοδομικής επέλασης ξαναζωντανεύουν στη μνήμη των αφηγητών και μαζί με τις αφηγήσεις τους αναπλάθονται στιγμές από την σκοτεινή καθημερινότητα σε αυτά, στην Πάτρα και τις γύρω περιοχές.

Ο συγχωρεμένος πια Πατρινός πρωταντάρτης τους 12^ου Συντ. ΕΛΑΣ, Γιώργος Πορευόπουλος, ο ΕΠΟΝίτης του πρώτου 11μελούς Γραφείου της Πάτρας αείμνηστου Θεόφ. Αναγνώστου, το Αετόπουλο από του Μάγειρα και σημερινός πρόεδρος της ΠΟΑΕΑ στην Πάτρα Ντίνος Μπέσκος, αλλά και ο τότε –συγχωρεμένος πια- δήμαρχος Μεσολογγίου Χρ. Ευαγγελάτος, με τις μαρτυρίες τους αναβιώνουν το κράτος του ζόφου αυτών των δεσμωτηρίων.

Οι αδελφοί Παναγιώτης και Κώστας Τζόλας, παιδιά τότε, έχουν νωπές ακόμη τις μνήμες από τις εκτελέσεις πατριωτών που παρακολούθησαν, ως γειτονόπουλα, πίσω από το ΚΕΤχ, τόπο μαρτυρίου, την εποχή εκείνη. Κι αυτές τις μαρτυρίες καταθέτουν σήμερα.

Επιπλέον ο αναγνώστης θα παρακολουθήσει τον Αντώνη Πριονά, ένα 17χρονο πατρινόπουλο, που κατατάχτηκε στο ευζωνικό σύνταγμα του Κουρκουλάκου στην Πάτρα, να αφηγείται αποκαλυπτικές στιγμές από την φιλοναζιστική δράση των ανδρών του Συντάγματος, αλλά και να μιλά για τον αμφιλεγόμενο φόνο του προδότη Ελπιδοφόρου και τα φρικτά εγκλήματα των ταγματασφαλιτών του Τολιόπουλου στο Αγρίνιο σε βάρος των αγωνιστών της Αντίστασης. Ο Αντ. Πριονάς λόγω των λιγοστών γνώσεων γερμανικής γλώσσας που κατείχε, επιλέχθηκε για τα Ευζωνικά Τάγματα Αγρινίου.

Ένα μικρό οδοιπορικό στην συγκρότηση των αντάρτικων σωμάτων της Αχαϊοήλιδος, ένας εκτενής κατάλογος ονομάτων αγωνιστών που κατά τις απαγορευμένες νυκτερινές εξόδους τους στην πόλη συναντιόντουσαν με τον θάνατο που έσπερναν τα όπλα των γερμανικών περιπόλων, στιγμές από την αιματηρή δράση της ΟΠΛΑ στην περιοχή μας, μια λίστα ομήρων που εκτελέστηκαν από αποσπάσματα του κατακτητή, το ιστορικό της μιας και μοναδικής ανταλλαγής Ελλήνων δεσμωτών-ομήρων με Γερμανούς αιχμαλώτους του ΕΛΑΣ, αλλά και η αναφορά σε πλειάδα Πατρινών που έχασαν την ζωή τους τις τελευταίες δυο ημέρες γερμανικής Κατοχής, στην διάρκεια των συγκρούσεων ανταρτών και Βρετανών με τους ναζί για την απελευθέρωση της Πάτρας, όπως και η τελευταία ομαδικά εκτέλεση στην Ελλάδα από τους Γερμανούς μελών από την Πάτρα και την Αθήνα των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών στο Δαφνί Αττικής, δείχνουν με ντοκουμέντα και αδιάσειστα στοιχεία τον αγώνα του πατραϊκού λαού κατά του ναζισμού. 

Η τραγική ιστορία του Πατρινού ΕΠΟΝίτη, δημοσιογράφου της εφημερίδας «Ελεύθερη Αχαΐα» του αχαϊκού ΕΑΜ, Αλ. Παπαστεργιόπουλου, που μετά την συνθήκη της Βάρκιζας έπεσε θύμα των παρακρατικών, πρώην συνεργατών των ναζί και στην συνέχεια των Βρετανών συμμάχων που αιματοκύλησαν το αντιστασιακό κίνημα, θυμίζει την κατάληξη των αγωνιστών σαν ακριβές αντίγραφο αυτής των κλεφτών του ’21 που μετά την απελευθέρωση και την δημιουργία του ελεύθερου ελληνικού κράτους καρατομούνταν τα κεφάλια τους από την γκιλοτίνα των Βαυαρών, ως ανταμοιβή των αγώνων που προσέφεραν για την λευτεριά. Τον Αλ. Παπαστεργιόπουλο περίμενε επί δεκαετίες μια αρραβωνιστικιά να γυρίσει, ώσπου πριν λίγα χρόνια έμαθε για τον χαμό του κι οδηγήθηκε στην αυτοκτονία. Όπως και η Κλυτώ, γυναίκα του ηρωικού Χωμενίδη, γραμματέα του Σοσιαλιστικού Κόμματος, που μετά τον απαγχονισμό του άντρα της στα πεύκα των Ψηλαλωνίων της Πάτρας, από τους ντόπιους τσολιάδες συνεργάτες των ναζί, δεν άντεξε και μετά από λίγο καιρό την βρήκαν οι δικοί της κρεμασμένη από μια λεμονιά στην αυλή του σπιτιού της, στην Ακράτα.    

Τα κακουργιοδικεία που συγκροτήθηκαν το 1946, μετά την συνθήκη της Βάρκιζας  (η οποία δεν πρόβλεψε για τους απλούς αντάρτες αμνηστία για την προ των Δεκεμβριανών του 1944 περίοδο) με τις στημένες περίπου σαράντα πέντε χιλιάδες δίκες και τις τεσσερισήμισι χιλιάδες θανατικές καταδίκες που επέβαλαν μέχρι την αποσυμφόρηση των φυλακών και τα μέτρα ειρηνεύσεως του Πλαστήρα το 1952, είναι μια θλιβερή πραγματικότητα που προέκυψε μετά το έπος της αντιφασιστικής νίκης του λαού. Τουλάχιστον τρεισήμισι χιλιάδες αιτήσεις χάριτος απενεμήθησαν με καθυστέρηση και με συνέπεια οι αγωνιστές να έχουν ήδη εκτελεστεί όταν έφθαναν οι απονομές. Αφορούν έναν μεγάλο αριθμό αγωνιστών από την ευρύτερη περιοχή των Πατρών στην οποία γεννήθηκαν ή διαβίωσαν και κατέληξαν στα μπουντρούμια της Πάτρας, του Αργοστολίου Κεφαλονιάς, της Κέρκυρας, του Μεσολογγίου και αλλού μέχρι να τους κόψουν το νήμα της ζωής τα όπλα του μεταβαρκιζιανού κράτους των πρώην συνεργατών του ιταλικού φασισμού και του γερμανικού ναζισμού.

Από την άλλη πλευρά οι συνεργάτες των καταχτητών ενταγμένοι στα Ευζωνικά, στα Τάγματα Ασφαλείας και στις αντικομουνιστικές οργανώσεις, με κουκούλες ή όχι, οδηγούσαν την χώρα στο βούρκο της συνεργασίας και υποταγής στους καταχτητές στο όνομα του δήθεν κινδύνου από τους «ληστοσυμμορίτες» τους ΕΑΜ-ΕΛΑΣ των βουνών. Εκείνων των βουνών που κάθε κορυφή τους οι αντάρτες του ΕΛΑΣ την έκαναν μετερίζι αντίστασης στην φασιστική επέλαση. Δυο αντιλήψεις, δυο διαφορετικοί κόσμοι!

Αφηγήσεις, μαρτυρίες και απομνημονεύματα πρωταγωνιστών, εφημερίδες της εποχής, περιοδικά, αρχεία ιδιωτικά και δημόσια, αναφορές σε σχετικές εκδόσεις και φωτογραφικά υλικά συνθέτουν το σύνολο των στοιχείων για την, όσο το δυνατόν πληρέστερη καταγραφή μιας εποχής που απέχει εξήμισι δεκαετίες. 

ΜΗΝ ΤΟ ΧΑΣΕΤΕ - ΘΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΕΙ ΑΞΙΟΛΟΓΟ  ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΟ ΔΩΡΟ ΣΤΟΥΣ ΔΙΚΟΥΣ ΣΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ 

ΕΝΑ ΑΝΕΚΤΙΜΗΤΟ ΕΡΓΟ  ΠΟΥ ΘΑ ΚΟΣΜΗΣΕΙ ΤΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΣΑΣ

 

_______________

ΠΩΛΗΣΕΙΣ: Στο βιβλιοπωλείο ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ της Πάτρας και στα γραφεία των «εκδόσεων Γιάννης Πικραμμένος».